UNESCO-PROGRAMMA: "NAAR EEN CULTUUR VAN VREDE"

Sinds 1994 werkt UNESCO aan een mondiaal programma dat zich richt op een 'Cultuur van Vrede'. Door de Verenigde Naties is het jaar 2000 uitgeroepen tot 'Internationaal Jaar voor de Cultuur van Vrede'. Na dat jaar zal het 'Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid voor de Kinderen van de Wereld' (2001-2010) volgen. Wat een 'Cultuur van Vrede' is wordt, onderbouwd met een groot aantal praktijkvoorbeelden, beschreven in het boek 'UNESCO and a Culture of Peace; promoting a global movement'. Hierbij een samenvatting van de inleidende hoofdstukken.

Menselijk lijden door oorlogen
Op de drempel van het nieuwe millennium worden miljoenen mensen, zowel in de zich ontwikkelende als in de ontwikkelde wereld, dagelijks geconfronteerd met de belofte om vrij van angst en nood te kunnen leven, en de realiteit van ontbering, ziekte, analfabetisme en onveiligheid. In de meest extreme situaties zitten miljoenen mensen gevangen in voortdurende cycli van geweld en oorlog, welke het leven en de bestaansmogelijkheden vernietigen en de menselijke ontwikkeling verlammen. De huidige oorlogen vinden steeds vaker binnen dan tussen staten plaats, en 90% van de slachtoffers zijn burgers. Dergelijke geweldsuitbarstingen worden vaak aangemoedigd door manipulatie met betrekking tot etnische en andere spanningen tussen mensen waarvan de bestaansmiddelen en identiteit wordt bedreigd. Ze worden bovendien aangewakkerd door een grotendeels ongecontroleerde wapenhandel en door de afwezigheid of zwakte van erkende instituties voor het hanteren of transformeren van conflicten. In het licht van dit menselijk lijden dat door oorlogen veroorzaakt wordt, en van onze brede ervaring met vreedzame en constructieve verandering wordt nu ingezien dat we de waarden, de instelling en het gedrag van samenlevingen kunnen en moeten veranderen van culturen van oorlog naar een nieuwe en zich ontwikkelende cultuur van vrede. Vrede, dat eens gedefinieerd werd als de afwezigheid van oorlog, wordt tegenwoordig als een veel breder en dynamisch proces gezien. Het houdt geweldloze relaties tussen staten in, maar ook geweldloze en cošperatieve betrekkingen tussen mensen binnen staten, tussen sociale groepen, tussen staten en hun burgers, en tussen mensen en hun fysieke omgeving.

Cultuur van Vrede
Het doel van een cultuur van vrede is een wereld waarin de rijke culturele verscheidenheid een reden is voor waardering en samenwerking. In toenemende mate zijn initiatieven zichtbaar die op elk niveau, lokaal tot internationaal, een dergelijke positieve verscheidenheid weerspiegelen. Ook neemt de overtuiging toe dat de cultuur van oorlog, welke kenmerkend was voor de overheersende beschavingen uit het verleden, nu vervangen kunnen worden door een cultuur van vrede. We hebben als mensen het vermogen om dreigingen en moeilijkheden om te zetten in uitdaging, samenwerking en groei. Als fundament onder deze processen van hoog niveau, wordt de burgermaatschappij gemobiliseerd via tienduizenden niet-gouvernementele organisaties, inclusief reeds lang gevestigde bewegingen voor ontwapening, voor rechtvaardige en duurzame ontwikkeling, voor het milieu, voor vrouwenrechten en voor inheemse volken. Door al deze sociale bewegingen loopt een gemeenschappelijk thema, namelijk dat alle mensen onderling met elkaar in relatie staan en dat de universele rechten op een vreedzaam en zinvol bestaan voor huidige en toekomstige generaties, en voor alle leven op onze planeet, gerespecteerd dienen te worden. De oude manier om naar de wereld te kijken, waarin de ander als vijand of potenti‘le vijand gezien wordt en onze hulpbronnen worden bestemd voor bewapening en militaire defensie, wordt nu gezien als een obstakel voor de vereiste internationale samenwerking. De overvloed aan sociale en internationale initiatieven die in verband staan met vrede (intergouvernementeel, gouvernementeel en non-gouvernementeel) geven aan dat er voor ieder lid van de menselijke familie een rol in dit proces is om samen bij te dragen aan haar planning en uitvoering.

Basisprincipes
Een cultuur van vrede bestaat uit waarden, opvattingen en gedragsvormen die gebaseerd zijn op geweldloosheid en respect voor de fundamentele rechten en de vrijheid van alle mensen. Deze rechten werden erkend in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. In een cultuur van vrede komt de macht niet uit de loop van een geweer, maar door participatie, dialoog en samenwerking. Zij bevordert een zorgzame samenleving die de rechten beschermt van de zwakkeren, zoals kinderen, gehandicapten, de ouderen en de sociaal achtergestelden. Hoewel haar basisprincipes helder zijn, is een cultuur van vrede een complex concept dat zich in de praktijk ontwikkelt en aldus groeit. Als beweging is het te vergelijken met een grote rivier die gevoed wordt door velerlei stromen vanuit elke traditie, cultuur, taal, religie en elk politiek standpunt. Haar doel is een wereld waarin deze rijke verscheidenheid aan culturen bestaat en welke samengaat in een atmosfeer die gekenmerkt wordt door begrip, tolerantie en solidariteit. Mensen nemen een mondiale identiteit aan, welke niet de plaats inneemt van andere identiteiten maar hiermee uitgebreid wordt. Dit met betrekking tot sexe, familie, gemeenschap, etnische groep, nationaliteit etc. Een cultuur van vrede kan niet afgedwongen worden. Het is een proces dat ontstaat vanuit de overtuiging en de aktiviteiten van mensen, en zich in elk land en gebied - afhankelijk van geschiedenis, cultuur en traditie - verschillend ontwikkelt. Een cultuur van vrede kan niet omschreven worden als een situatie waarin geen conflicten meer zijn. In een wereld die zo divers en complex is zullen conflicten altijd deel van het leven zijn. Maar in plaats van er bevreesd voor te zijn moeten we ze leren waarderen en de positieve geweldloze aspekten ervan cultiveren, wat ondermeer inhoudt: creatief zijn en zich inzetten voor het herstellen van onrecht. Conflicten zijn onvermijdelijk en noodzakelijk, en zij kunnen zelfs van nut zijn om tot vernieuwing en aktiviteit te komen, tot identiteit en bezinning. Maar het nut zal afhangen van ons vermogen om met conflicten om te gaan, ze op een eerlijke manier op te lossen, en haar gewelddadige destructieve uitingen te voorkomen. In de praktijk is de sleutel tot een cultuur van vrede de omzetting van gewelddadige strijd naar samenwerking met betrekking tot gemeenschappelijke doelen. Nodig is hierbij dat elkaar bestrijdende groepen gaan samenwerken in een proces dat gericht is op ontwikkeling. Het kan omschreven worden als: het hanteren van conflicten door het samen werken aan ontwikkelingsprocessen. Vredeseducatie UNESCO heeft altijd de samenwerking ondersteund tussen sociale wetenschappers uit de gehele wereld met betrekking tot onderzoek, uitwisseling en publicatie op het terrein van geweldloosheid en vrede.
De 'International Peace Research Association' werd opgericht met steun van UNESCO. Door UNESCO worden regelmatig bijeenkomsten georganiseerd voor vredesinstellingen ten hehoeve van uitwisseling van onderzoeksresultaten. Ook wordt jaarlijks een 'Prijs voor Vredeseducatie' uitgereikt, voor belangrijke educatieve initiatieven die een geweldloze benadering van conflictoplossing bevorderen.

Geweldsmythe
De vaak herhaalde bewering dat geweld onlosmakelijk verbonden is met de menselijke natuur heeft velen doen geloven dat oorlog onvermijdelijk is. Op verzoek van de Spaanse Nationale Commissie van UNESCO werd hiernaar in 1986 een internationaal wetenschappelijk onderzoek gedaan. Een onderzoeksteam, samengesteld vanuit alle relevante disciplines zoals diergedragskunde, psychologie, hersenonderzoek, erfelijkheidsleer en antropologie, beantwoordde de vraag: "Kent de huidige biologie en sociale wetenschap biologische factoren welke een onoverkomelijke of ernstige hindernis vormen om tot wereldvrede te komen? Het team kwam tot de volgende conclusie: "De biologie veroordeeld de mensheid niet tot oorlogvoering. De mensheid kan van de onderworpenheid aan biologisch pessimisme bevrijd worden en gesterkt worden met het vertrouwen de transformerende taken op zich te nemen die nodig zijn om tot vrede te komen. Dezelfde soort die de oorlog heeft uitgevonden bezit ook het vermogen om de vrede uit te vinden. De verantwoordelijkheid daarvoor ligt bij ieder van ons." De bevindingen van het onderzoeksteam zijn neergelegd in de "Verklaring van Sevilla over Geweld" (1986): Op basis van nauwgezet wetenschappelijk bewijsmateriaal, weerlegt de Verklaring van Sevilla de mythe dat geweld inherent is aan de menselijke natuur. Het is wetenschappelijk onjuist te zeggen: - dat we van onze dierlijke voorlopers een aanleg hebben ge‘rfd welke ons tot het voeren van oorlogen brengt; - dat oorlogvoering, of elk ander gewelddadig gedrag, erfelijk geprogrammeerd is in onze natuur; - dat er, in de loop van de menselijke evolutie, een sterkere selectie heeft plaatsgevonden voor agressief gedrag dan voor andere vormen van gedrag; - dat het geweld in de menselijke hersens zit. Hoe we handelen komt voort uit hoe we geconditioneerd en gesocialiseerd zijn. Er is niets in onze neuro-fysiologie (de levensfuncties van het zenuwstelsel) dat ons dwingt om gewelddadig te handelen; - dat oorlogen veroorzaakt worden door ons instinct of door welke afzonderlijke beweegreden dan ook.

Mondiaal basispakket normen en waarden
In 1993 werd door UNESCO de 'Wereldcommissie voor Cultuur en Ontwikkeling' ingesteld, welke als taak kreeg de relatie tussen cultuur en ontwikkeling te schetsen en de resultaten over de gehele wereld te verspreiden en te bespreken. In haar rapport 'Our Creative Diversity' ('Onze Creatieve Verscheidenheid') pleit de commissie voor het maken van internationale afspraken waaraan ieder (van enkeling tot wereldgemeenschap) zich dient te houden. De drie kernpunten van een wereldwijd erkend '(ethisch) basispakket van normen en waarden' zijn:
1) mensenrechten en verantwoordelijkheden. Naast rechten, die mensen hebben, hebben zij ook de plicht zich hiervoor in te zetten en geen dingen te doen die hiermee in strijd zijn;
2) democratie. Er bestaat een duidelijk verband tussen democratie, mensenrechten, ontwikkeling en vrede. Belangrijke elementen van democratie zijn vrije verkiezingen, vrijheid van meningsuiting, persvrijheid en vrijheid van organisatie.
3) vreedzame conflictoplossing. De Commissie wil een verplichting tot vreedzame oplossing van conflicten en eerlijk onderhandelen. Het voorkomen van conflicten en de beteugeling van de wapenwedloop en van militaire uitgaven zijn hierbij belangrijke elementen. Vredespromotors In meer dan 100 landen zijn ruim 4800 UNESCO-Clubs aktief. Hoewel deze Clubs formeel onafhankelijk van UNESCO zijn, vormen zij een belangrijke basis voor het werk van de organisatie. Tijdens de bijeenkomst van de 'Wereldfederatie van UNESCO-Clubs' (juni 1995) werd besloten te gaan werken aan het thema 'Naar een Wereldhandvest van UNESCO-Clubs voor een Cultuur van Vrede'. De nationale programma's zetten de basis-concepten van een cultuur van vrede in werking op locaal niveau. Zij voorzien in een aanpak waarin alle bij een conflict betrokken partijen elkaar rond dezelfde tafel kunnen ontmoeten om humanitaire ontwikkelingsprojecten te gaan uitvoeren die ten goede komen aan alle mensen in het land. Dit werk is gebaseerd op het opbouwen van vertrouwen tussen de partijen, welke de fundamentele bevinding van de sociale psychologie weerspiegelt dat de meest doeltreffende methode om conflicten op te lossen 'het bevorderen van samenwerkig voor een gemeenschappelijk doel' is.
De basis-concepten van een cultuur van vrede op nationaal niveau in praktijk brengen houdt in:
- geweldloos conflict-management gebaseerd op traditionele methoden;
- ontwikkeling van democratische processen en van respect voor humanitaire en politieke rechten voor iedereen;
- deelname en samenwerking in het proces van ontwikkeling en vredesopbouw door alle bij het conflict betrokken partijen, om ervoor te zorgen dat de ontwikkeling duurzaam, endogeen (van binnen uit ontstaand) en rechtvaardig is. Degenen die bij deze projecten betrokken zijn functioneren als 'vredespromotors'. Zij maken het voor alle partijen in een conflict mogelijk om aan het vredesproces deel te nemen en hier hun voordeel mee te doen. Dit is geen eenvoudige taak, maar het is de sleutel tot het succes van het nationale programma. Het is daarom van groot belang om een ondersteunend netwerk voor vredespromotors op te zetten, zodat zij regelmatig informatie ontvangen, alsmede training en aanmoediging.

Wim Robben

OPBOUW NAAR DUURZAME VREDE
"Sinds de UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) haar programma voor een 'Cultuur van Vrede' startte (in februari 1994) heeft een grote verscheidenheid aan mensen uit alle delen van de wereld zich verenigd de uitdaging op zich te nemen om te gaan van afdwinging naar gesprek, van monopolie naar dialoog, van bevoorrechting naar samen delen, van geweld naar rede, van plutocratie (heerschappij door de rijken) naar democratie. Zij laten zien dat conflicten vreedzaam aangepakt kunnen worden als alle partijen proberen om elkaar te begrijpen, naar elkaars argumenten te luisteren, en hun gezichtspunten te verdedigen met overtuiging maar zonder geweld. De Cultuur van Vrede geeft uiting aan een alledaagse houding van geweldloze rebellie, van het vreedzaam weigeren instemming te geven, van een vastberaden instelling om de mensenrechten en de menselijke waardigheid te verdedigen. Het is onze voornaamste taak om de mensheid te behoeden voor het lijden en de dood die het gevolg zijn van de cultuur van oorlog en geweld. Het gaat om de opbouw van een duurzame vrede, binnen onze families, op onze scholen, in de media, in de sport. Het sleutelwoord is'PREVENTIE'. De beste manier daartoe is het blootleggen van de wortels van het conflict, en vervolgens stappen te ondernemen om deze reeds vanaf het eerste begin aan te pakken. Want er kan geen vrede zijn zonder ontwikkeling, evenzeer als er geen ontwikkeling kan zijn zonder stabiliteit en veiligheid. Vrede is waar het om draait. Om ervoor te zorgen dat de beweging voor de Cultuur van Vrede altijd verbonden zal zijn met het streven naar sociale en economische rechtvaardigheid voor allen, moet iedereen hierbij betrokken worden. Om de benodigde solidariteit te verkijgen, zowel intellectueel als moreel; om mensen samen te brengen die overal ter wereld voor vrede en gerechtigheid werken; om elkaar te inspireren tot hoop en doorzettingsvermogen om de gemeenschappelijk taak te volbrengen: hiervoor is een visie nodig. UNESCO nodigt iedereen uit om mee te werken aan de ontwikkeling van deze visie en aan de verwerkelijking hiervan: een Cultuur van Vrede."

Federico Mayor, Directeur-Generaal van UNESCO

UNESCO
De 'Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs en Opvoeding, Wetenschap, Cultuur en Communicatie' is opgericht op 4 november 1946. Op dit moment zijn 186 landen lid van de UNESCO, die haar hoofdzetel in Parijs heeft. Door internationale samenwerking op haar werktereinen - Onderwijs, Natuur- en Sociale Wetenschappen, Cultuur en Communicatie - wil de UNESCO een beter begrip tussen de volkeren onderling teweegbrengen en daardoor de vrede in de wereld bevorderen. "Aangezien oorlogen hun oorsprong vinden in de geest van de mensen, moeten ook de verdedigingswerken voor de vrede in de geest van de mensen worden opgebouwd", aldus de kernachtige introductie van de taak van de UNESCO in haar Constitutie.

Bron:
UNESCO and a Culture of Peace; promoting a global movement. Parijs - 1997 (2e druk); 142 blz.; ISBN 92-3-103391-3. De informatie over een 'mondiaal basispakket normen en waarden' komt uit het blad 'Internationale Samenwerking', oktober 1996, uitgegeven door het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Voor meer informatie: UNESCO Centrum Nederland, Oranje Nassaulaan 5, 1075 AH Amsterdam; tel.: 020-6730100; email: ucn@antenna.nl website: www.antenna.nl/ucn. Blad: UNESCO Nieuws.

Gepubliceerd in:
Kwartaalblad Geweldloos Actief, postbus 137, 8000 AC Zwolle

(WEB100C.01)