INFRASTRUCTUUR VOOR 'CULTUUR VAN VREDE EN GEWELDLOOSHEID'

INFRASTRUCTUUR

(WEB200H.03)

Oproep van de VN
In het kader van het 'Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid' (2001-2010) heeft de Algemene Vergadering van de VN haar lidstaten opgeroepen om de bevolking op alle niveaus van de samenleving vertrouwd te maken met de theorie en de praktijk van de geweldloze conflictoplossing. Blijkbaar zien de VN dat het ene zonder het andere niet mogelijk is. Dat is terecht. Maar de indruk wordt wel gewekt dat zo'n leerproces onder de bevolking een voorwaarde is voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid. Je zou ook het tegenovergestelde kunnen zeggen: er is een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid nodig om zo'n leerproces te kunnen realiseren. Hoe het ook zij, een leerproces met betrekking tot geweldloze conflictoplossing op alle niveaus van de samenleving is een belangrijk facet van een geweldloze cultuur. Maar het is maar één facet. Er zijn er meer.

Kenmerken
Wat houdt een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid in? Zo'n cultuur wordt gekenmerkt door:
1. Een politiek beleid dat niet alleen gerechtigheid bevordert maar ook waarmaakt, waardoor spanningen en conflicten zoveel mogelijk worden voorkomen.
2. Voor het geval zich spanningen en conflicten voordoen - wat ook in een maatschappij die wordt getypeerd door een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid niet uitgesloten is - dienen op verschillende niveaus van de samenleving geweldloze preventieve maatregelen genomen te kunnen worden, opdat conflicten niet escaleren tot geweld: de z.g. conflictpreventie.
3. Indien het conflict, ondanks die preventieve maatregelen, toch nog is uitgelopen op geweld: dient de mogelijkheid te bestaan geweld-deëscalerende maatregelen te nemen: de z.g. peacemaking
4. Na het beëindigen van het conflict dienen vreedzame relaties te kunnen worden gerealiseerd: de z.g. peacebuilding. (Bij deze vier punten ontbreekt 'peacekeeping' omdat deze vorm van vredeshandhaving niet of slechts zeer incidenteel nodig is als conflicten geweldloos worden opgelost. Peacemaking gaat dan over in peacebuilding.)

Infrastructuur
Evenals iedere cultuur kan ook de Cultuur van Vrede en Geweldloosheid alleen dan goed functioneren en duurzaam zijn als er een passende infrastructuur (het geheel aan voorzieningen) is opgebouwd. Die infrastructuur omvat meer dan de mogelijkheden van het hierboven genoemde leerproces.
1. Een politiek die gerechtigheid bevordert en waarmaakt, maakt gerechtigheid voelbaar op alle niveaus van de samenleving. Dat veronderstelt een infrastructuur met een netwerk van organisaties, instellingen en instituties die participeren in het bewust geweldloos omgaan met hun interne en externe spanningen en conflicten. Als zodanig kunnen worden genoemd: vredesorganisaties, mensenrechtenorganisaties, andere NGO's (niet-gouvernementele organisaties), onderwijs, trainingscentra, gezondheidsorganen, sociale instellingen, media, kunstwereld, wetenschappelijke wereld, bedrijfsleven, regering, politieke partijen, politie. Dat is nog al wat, zult u zeggen. Maar laten we niet vergeten dat het gaat om een omslag van onze cultuur en dat is inderdaad nogal wat.
2. tot 4. Voor het geweldloos omgaan met conflicten - als die zich zowel nationaal als internationaal voordoen vóór, tijdens en na eventueel geweld - zullen nieuwe instituten moeten worden geschapen en bestaande moeten worden bijgesteld. Het is duidelijk dat de bestaande organisaties, instituten en instellingen daarvoor niet of onvoldoende zijn toegerust. Als we nagaan welke nieuwe instituten we nodig hebben, dan krijgen we daar wellicht het meeste zicht op als we een onderscheid maken tussen individueel geweld en groepsgeweld.
Voor het omgaan met individueel geweld in de samenleving dienen het politieapparaat en de rechtspraak. Dat kan zo blijven, zij het dat ze in hun opleiding training in geweldloos denken en handelen moeten inbouwen. De eerste schuchtere pogingen worden al overwogen.

Het geweldloos omgaan met groepsgeweld vraagt:

Een vroegtijdig alarmsysteem (early warning) en een daarbij passend cošrdinatieorgaan. Van belang is dat daarbij gebruik kan worden gemaakt van de kennis en ervaringen van medewerkers van diverse NGO's. In het kader van internationale conflicten betekent dat het cre‘ren van een netwerk van samenwerkende NGO's, die in verschillende landen actief zijn op het gebied van het beschermen van mensenrechten, vredeswerk, ontwikkelingssamenwerking, humanitaire hulp e.d.
Een nationaal en internationaal netwerk van wetenschappelijke onderzoeksinstituten t.b.v. onderzoek naar de oorzaken van spanningen en conflicten, naar de ontwikkelingen die spanningen en conflicten doormaken en naar de resultaten van gewelddadige en geweldloze strategie‘n, tactieken en middelen bij pogingen tot conflictbeheersing.
Een nationaal en internationaal netwerk van documentatie- en informatie centra waar alle informatie kan worden verkregen en van waaruit informatie aan de media kan worden verstrekt.
Een nationaal en internationaal netwerk van opleidingsinstituten ten behoeve van de educatie van de bevolking op verschillende niveaus van de samenleving. Hierbij wordt uitgegaan van de wenselijkheid dat groepen zelf hun conflicten geweldloos kunnen oplossen. Dat netwerk bevat ook instituten voor de opleiding van geschoolde vredeswerkers die ingezet kunnen worden bij internationale conflicten.
Een instantie die na early warning, op basis van conflictanalyse, kan bepalen welke early action nodig is. In geval van internationale conflicten kan het gaan om waarnemingsmissies bij b.v. verkiezingen, vredesmissies bij dreigend geweld, missies bij grove schending van mensenrechten, humanitaire hulp e.d. - Een netwerk van instituten die geschoolde vredeswerkers kunnen uitzenden naar of tewerkstellen in gebieden waar conflicten dreigen uit te lopen in openlijk geweld. Een cošrdinerend orgaan met een 'pool' van medewerkers is hier zeker nodig.
Een orgaan voor fondswerving ten behoeve van NGO's die onafhankelijk van de regering werken.
< Een wettelijke regeling, waarbij de instanties die bij de opleiding en uitzending zijn betrokken toch onafhankelijk blijven van de overheid.

Meer dan symptoombestrijding
Duidelijk is dat het opbouwen van zo'n infrastructuur meer is dan symptoombestrijding. Tot nu toe heeft dat de meeste aandacht gehad. Er zal nu een andere koers moeten worden gevolgd. Ook de vredesbeweging heeft zich tot nu toe in haar strijd tegen het geweld vooral gericht op symptoombestrijding en dan nog voornamelijk met betrekking tot het militaire geweld. De ervaring heeft geleerd dat deze strategie te weinig oplevert. Velen erkennen dat de vredesbeweging in het algemeen gelijk heeft, maar zien het militaire geweld als een noodzakelijk kwaad, als laatste redmiddel dat staten in deze wereld nu eenmaal nodig hebben om hun soevereiniteit te handhaven en om eventueel elders mensenrechten te beschermen. Aan het persoonlijke geweld in de eigen samenleving heeft de vredesbeweging weinig aandacht geschonken. Dat geweld wordt aangeduid als 'zinloos geweld' waartegen andere organisaties strijden. Ook deze beperken zich helaas voornamelijk tot symptoombestrijding. Militair geweld en zinloos geweld zijn symptomen van onze cultuur. Een cultuur die door de Nobelprijswinnaars van de Vrede een 'Cultuur van Geweld' wordt genoemd. Het is daarom dat zijn pleiten voor een 'Cultuur van Geweldloosheid'. De VN hebben, zoals gezegd, de oproep van de Nobelprijswinnaars overgenomen door het eerste decennium van deze eeuw uit te roepen tot het 'Decennium voor een cultuur van Vrede en Geweldloosheid voor de kinderen van de wereld'. Als we in dat decennium daaraan gehoor willen geven zullen we dus meer moeten doen dan symptoombestrijding. Het gaat dan om het opbouwen van een passende infrastructuur.

Samenwerkende NGO's
Wachten op initiatieven van de regering op dit terrein lijkt geen goede strategie. Na meer dan een jaar heeft zij nog niet bekend gemaakt welke stappen zij denkt te ondernemen om aan de oproep van de VN gehoor te geven. Heeft dit te maken met dezelfde overwegingen om bij de stemming in de VN over deze zaak zich van stemming te onthouden? Heeft onze regering geen belang bij een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid? Of heeft ze te weinig zicht op wat een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid eigenlijk is en vreest ze onverwachte ontwikkelingen bijvoorbeeld bij defensie? Veronderstellingen die, gezien het belang van de zaak waarom het gaat, zo spoedig mogelijk door concrete beleidsvoornemens dienen te worden vervangen. Daarvoor is wel druk nodig vanuit de bevolking. Dat is gebleken bij andere culturele omvormingen zoals het afschaffen van de slavernij en het opkomen voor mensenrechten. Het waren NGO's die toen het voortouw namen, een niet aflatende activiteit toonden, en zo de regeringen onder druk zetten om maatregelen te nemen. Zo lijkt het ook te moeten gaan met het opbouwen van een infrastructuur voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid. Ook nu zullen NGO's in onderlinge samenwerking het voortouw moeten nemen. Daarbij is in de eerste plaats te denken aan groepen uit de vredesbeweging, organisaties m.b.t. ontwikkelingssamenwerking, mensenrechten organisaties, hulporganisaties e.d.
Platform
In de vredesbeweging is al een begin gemaakt met de oprichting van het 'Platform voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid'. Daarin werken een tiental organisaties samen om in het komende decennium activiteiten te ontplooien die leiden naar een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid.
Dit Platform ziet drie hoofdtaken:
1. Bewustwording van bevolking en politici dat we leven in een Cultuur van Geweld en dat we in het decennium 2001-2010 moeten werken aan een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid.
2. Samenwerken met andere organisaties ter verkrijging van de eerste aanzetten van een infrastructuur voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid.
3. Bevorderen van onderwijs in geweldloze conflictoplossing op scholen.

Bewustwording
Aan een 'Cultuur van Vrede en Geweldloosheid', en een daarbij passende infrastructuur, kan alleen met succes worden gewerkt als de regering daaraan meewerkt. Dat vereist, zoals gezegd, druk vanuit de bevolking. Die druk tot stand kunnen komen als een groot deel van de bevolking het nut van zo'n cultuur inziet. Dat laatste is het geval als de mensen er van overtuigd zijn dat duurzame conflictoplossingen een geweldloze aanpak verlangen. Daartoe dienen de mensen op de hoogte te zijn van de vele mogelijkheden van een geweldloze aanpak. Dat betekent dat bewustwording van de bevolking (vooral van opinieleiders en politici) een belangrijke activiteit is. Het klimaat lijkt gunstig. Talloze verschijnselen wijzen er op dat men zich in diverse sectoren van de samenleving kritisch bezint op alternatieven voor zowel het militaire als, wat men noemt, het zinloze geweld. Streven naar een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid via bovengenoemde drie activiteiten betekent dat we met een allereerste begin van geweldloze conflictbeheersing bezig zijn, maar met een begin dat een belangrijke voorwaarde is voor het realiseren van de nodige infrastructuur en als zodanig dus met een essenti‘el begin voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid. Bij al onze activiteiten zal steeds als perspectief het doel op lange termijn 'de infrastructuur' voor ogen moeten staan om te voorkomen dat we telkens vervallen in symptoombestrijding.

Evert Huisman

Gepubliceerd in:
Kwartaalblad Geweldloos Actief, Postbus 137, 8000 AC Zwolle.